Kimya sektörünün diğer sektörlerle olan irtibatı ve hayatın birçok alanla teması sebebiyle önemi çok büyük. Bu sebeple sektörde yenilikler, ürün çeşitliği ve yatırım ihtiyacı hep devam ediyor. Bu ihtiyaca istinaden yatırım teşvik mevzuatımızda da sektörü ilgilendiren hususi düzenlemeler yer alıyor. Bu çalışmada sektöre ilişkin 2012/3305 sayılı Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Karar kapsamında sağlanan önemli teşvik unsurları özetlenmektedir.
I. 2012/3305 SAYILI YATIRIMLARDA DEVLET YARDIMLARI HAKKINDA KARAR KAPSAMINDA KİMYA SEKTÖRÜNÜN DURUMU
2012/3305 sayılı Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Karar (Karar) kapsamında yatırım teşvikleri aşağıdaki sıralanan 4 ayrı kategoriyle sunulmaktadır:
– Öncelikli yatırımlar
– Stratejik Yatırımlar
– Bölgesel Teşvik
– Genel Teşvik
Kimya sektörü açısından bu teşviklerden hangi şartlarda yararlanılabilecek olduğuna ilişkin bilgiler aşağıda özetlenmiştir:
A- Öncelikli Yatırımlar ve Kimya Sektörü
2012/3305 sayılı Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Kararın 17’inci maddesinde öncelikli yatırımlar sıralanmıştır.
Öncelikli yatırımların içinde maddenin birinci fıkrasının (c) bendinde yer alan “Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD) teknoloji yoğunluk tanımına göre orta yüksek ve yüksek teknolojili sanayi sınıfında yer alan ürünlere yönelik test merkezi yatırımları” göze çarpmaktadır.
Bahse konu teknolojik yatırım konuları Karar’ın 6 numaralı ekinde sıralanmıştır. Bu yatırım konuları arasında “Kimyasal Madde ve Ürünlerin İmalatı” da bulunmaktadır.
Bunun yanında Kararın 17/1-y maddesinde, “EK-6’da yer alan yatırım konularında gerçekleştirilecek asgari 500 milyon TL tutarındaki yatırımlar”ın da öncelikli yatırım konuları arasında yer aldığı ifade edilmektedir.
Bu açıdan, kimyasal madde ve ürünlerin imalatı konusunda yapılacak test merkezi yatırımları ile kimyasal madde ve ürünlerin imalatı konusunda asgari 500 milyon TL tutarındaki yatırımlar, öncelikli yatırımlar sınıfında değerlendirilebilecektir.
Kimya sektöründe yönelik yapılacak bu iki yatırım, 5’inci bölge teşviklerinden yararlanabilecektir. Yatırımların 6’ncı bölgede yapılması durumunda ise bu bölge teşviklerinden yararlanılacaktır.
B- Stratejik Yatırımlar ve Kimya Sektörü
Karar’ın 8’inci maddesinde stratejik yatırımların kriterleri aşağıdaki şekilde belirtilmiştir:
a) Asgari sabit yatırım tutarının ellimilyon Türk Lirasının üzerinde olması (münhasıran bu yatırımların enerji ihtiyacını karşılamak üzere gerçekleştirilecek doğalgaza dayalı olmayan enerji yatırımlarının, tesis kurulu gücü ile orantılanacak kısmı dâhil).
b) Yatırım konusu ürünle ilgili yurtiçi toplam üretim kapasitesinin ithalattan az olması.
c) Bakanlıkça belirlenecek esaslar çerçevesinde, belge konusu yatırımla sağlanacak katma değerin asgari yüzde kırk olması.
ç) Yatırım konusu ürünle ilgili olarak son bir yıl içerisinde gerçekleşen toplam ithalat tutarının ellimilyon ABD Dolarının üzerinde olması.
Yukarıda yer alan kriterlerin kimya sektöründe yapılacak yatırımlara ilişkin olarak sağlanması kimyevi ürünlere yönelik ülkemiz ithalatının yüksek olması ve katma değeri yüksek üretim konusunda sektörün taşıdığı potansiyel sebebiyle pek mümkündür gözükmektedir. Yatırımcıların yapacakları yatırımlar öncesinde yatırım konusuna ilişkin bu minvalde araştırma yapmaları ve yatırım konusunun stratejik yatırımlara dahil olup olamayacağını değerlendirmeleri önerilir. Bu araştırma yapılırken sıralanan kriterlerin tamamının birlikte sağlanması gerektiği göz önünde bulundurulmalıdır. Burada önemli olan diğer husus, petrokimya yatırımlarında bu şartların aranmayacağıdır.
Stratejik yatırımlar için bölgesel teşviklere göre avantajlı destek unsurlarından yararlanılması mümkün bulunmaktadır. KDV istisnası ve gümrük vergisi muafiyetinin yanında diğer destek unsurları kısaca aşağıdaki şekilde sıralanabilir:
– Sabit yatırım tutarı beşyüzmilyon Türk Lirasının üzerindeki stratejik yatırımlar kapsamında yapılacak bina-inşaat harcamaları KDV iadesinden yararlandırılabilir. Bu kapsamda KDVK’nın geçici 37’nci maddesinde 7394 sayılı Kanunla yapılan değişiklik gereği daha düşük tutarlı yatırımlar olsa dahi bina-inşaat harcamaları KDV’den istisna olarak da yapılabilir. Bu destek unsuru imalat sanayiine yönelik diğer yatırımlarda da geçerli olup kimya sektörüne mahsus değildir.
– Stratejik yatırımlar kapsamında kullanılan kredilere ilişkin faiz ve kar payı desteğinden bölgesel teşviklere göre daha avantajlı olarak yararlanılması mümkündür.
– Sigorta primi işveren hissesi desteği ise süresi ise 6’ncı bölgede 10 yıl diğer tüm bölgelerde 7 yıl olarak uygulanır. Ancak 1-5’inci bölgelerde desteğin miktarı sabit yatırım tutarının %15’ini aşamayacaktır.
– Tüm bölgelerde yapılacak stratejik yatırımlarda yatırıma katkı oranı %50 oranında uygulanır.
– Stratejik yatırımın 6’ncı bölgede gerçekleştirilmesi durumunda sigorta primi işçi hissesinin asgari ücrete tekabül eden kısmı da 10 yıl süreyle Hazine tarafından karşılanabilecektir.
– Yukarıda yer alan destek unsurları Teknoloji Odaklı Sanayi Hamlesi Programı kapsamında yapılan stratejik yatırımlarda daha yüksek oran ve tutarda sağlanabilmektedir.
C- Bölgesel Teşvikler ve Kimya Sektörü
En yaygın teşvik kategorisi olan bölgesel teşvikler konusunda kimya sektörü özellik arz etmektedir. Bu özellikli hususlara değinmeden önce bölgesel teşvikler açısından iller ve bölgelerin hangileri olduğuna aşağıdaki tabloda yer verilmiştir:
| YATIRIM TEŞVİK KAPSAMINDA DESTEKLENECEK BÖLGELER VE İLLER | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| 1. Bölge | 2. Bölge | 3. Bölge | 4. Bölge | 5. Bölge | 6. Bölge |
| Ankara | Adana | Balıkesir | Afyonkarahisar | Adıyaman | Ağrı |
| Antalya | Aydın | Bilecik | Amasya | Aksaray | Ardahan |
| Bursa | Bolu | Burdur | Artvin | Bayburt | Batman |
| Eskişehir | Çanakkale | Gaziantep | Bartın | Çankırı | Bingöl |
| İstanbul | Denizli | Karabük | Çorum | Erzurum | Bitlis |
| İzmir | Edirne | Karaman | Düzce | Giresun | Diyarbakır |
| Kocaeli | Isparta | Manisa | Elazığ | Gümüşhane | Hakkari |
| Muğla | Kayseri | Mersin | Erzincan | Kahramanmaraş | Iğdır |
| Kırklareli | Samsun | Hatay | Kilis | Kars | |
| Konya | Trabzon | Kastamonu | Niğde | Mardin | |
| Sakarya | Uşak | Kırıkkale | Ordu | Muş | |
| Tekirdağ | Zonguldak | Kırşehir | Osmaniye | Siirt | |
| Yalova | Kütahya | Sinop | Şanlıurfa | ||
| Malatya | Tokat | Şırnak | |||
| Nevşehir | Tunceli | Van | |||
| Rize | Yozgat | Bozcaada ve Gökçeada | |||
Görüldüğü üzere bölgesel teşvikler bakımından Türkiye 6 bölgeye ayrılmıştır. Yatırımın yapıldığı ilin yer aldığı bölgeye göre destek unsurlarından yararlanılabilecektir.
Bölgesel desteklere ilişkin detaylar aşağıda yer almaktadır:
i) Asgari Yatırım Tutarları
Bölgesel teşviklerden yararlanılabilmesi için her bir bölge itibariyle asgari yatırım tutarlarının dikkate alınması gerekmektedir. Sektörler ve bölgeler itibariyle yapılacak asgari yatırım tutarları veya kapasiteleri Kararın 2A numaralı ekinde yer almaktadır. Buna göre kimyasal madde ve ürünlerinin imalatı konusunda bölgesel teşviklerden yararlanılabilmesi için bölgeler itibariyle asgari aşağıda yer alan tutarlarda yatırım yapılması gerekmektedir:
| Sektör Kodu | US-97 Kodu | 1. Bölge | 2. Bölge | 3. Bölge | 4. Bölge | 5. Bölge | 6. Bölge |
| 11 | 24 | 4 Milyon | 3 Milyon | 2 Milyon | 1 Milyon 500 Bin | 1 Milyon 500 Bin | 1 Milyon 500 Bin |
ii) İstanbul’un Hususi Durumu
Bölgesel teşviklerden yararlanılabilmesi için asgari yatırım tutarı şartının yanında Kararın 2B numaralı ekinde yer alan listeye göre yatırımın yapılacağı ilin, bu sektör için bölgesel desteklerden yararlanabilecek iller arasında yer alması gerekmektedir. Mezkûr ekte yer alan listeye göre İstanbul ilinde kimyasal madde ve ürünlerinin imalatı için bölgesel teşviklerden yararlanılamamaktadır.
İstanbul için genel düzenleme bu olmakla birlikte Kararın “Alt Bölge Desteğinden Yararlanacak Yatırımlar” başlıklı 18’inci maddesinin üçüncü fıkrasında, İstanbul İlinde komple yeni yatırımlar hariç olmak üzere, OECD teknoloji yoğunluk tanımına göre orta-yüksek teknolojili sanayi sınıfında yer alan konularda gerçekleştirilecek, organize sanayi bölgeleri veya endüstri bölgelerinde asgari beşmilyon TL tutarındaki yatırımlar ve organize sanayi bölgeleri veya endüstri bölgeleri dışındaki asgari onmilyon TL tutarındaki yatırımlara 1 inci bölgedeki bölgesel desteklerin uygulanacağı özel olarak hükme bağlanmıştır.
Buna göre İstanbul İlinde komple yeni yatırımlar hariç olmak üzere yapılacak kimya sektörüne yönelik bir yatırım, OSB ve EB’lerde yapılası halinde 5 milyon, bu bölgeler dışında yapılması halinde ise 10 milyonluk asgari yatırım tutarlarının sağlanması suretiyle 1’inci bölge desteklerinden yararlanabilecektir.
iii) Kimya Sektörüne İlişkin Cazip Bir İmkan: 4’üncü Bölge Teşvikleri
Sektörün OECD teknoloji yoğunluk tanımına göre orta-yüksek teknolojili sanayi sınıfında yer alıyor olması sebebiyle yararlanabileceği bir başka avantajı bulunmaktadır. Kararın 18/3’üncü maddesine göre kimyasal madde ve ürünlerinin imalatına yönelik yapılacak yatırımların 1 ila 3’üncü bölgelerde yapılması durumunda 4’üncü bölge teşviklerinden yararlanılabilmesi mümkün bulunmaktadır. Dolayısıyla kimya sektörüne yönelik yapılacak bir yatırım, 1-4’üncü bölge illerinden hangisinde yapılırsa yapılsın (İstanbul hariç) 4’üncü bölge destek unsurları uygulanacaktır. Yatırımın 5’inci veya 6’nci bölgelerde yapılması durumunda ise bu bölgelere ilişkin destek unsurlarından yararlanılacağı tabiidir.
D- Genel Teşvikler ve Kimya Sektörü
Yukarıda yer alan teşvik kategorileri kapsamında desteklenmeyen kimya sektörüne yönelik bir yatırım genel teşvikler kapsamında desteklenebilir. Genel teşvikler kapsamında alınacak makine ve teçhizat için KDV istisnası ve gümrük vergisi muafiyetinden yararlanılması mümkündür.
II. BÖLGESEL TEŞVİKLERLER KAPSAMINDA İSTANBUL İLİ DIŞINDA ANCAK 1-4’ÜNCÜ BÖLGELERDEN BİRİNDE YAPILACAK YATIRIMLARDA YARARLANILABİLECEK DESTEK UNSURLARINA İLİŞKİN ÖRNEK UYGULAMA
İstanbul ili dışında işletmelerin yeni yatırımlarını yapabileceği ve yüksek teşvik imkanlarından yararlanabileceği pek çok il bulunmaktadır. Ancak ulaşım, altyapı ve organizasyon gibi sebeplerle yüksek teşvik imkanlarının sunulduğu iller tercih edilemeyebilmektedir.
Yukarıda belirtildiği gibi kimyasal madde ve ürünlerinin imalatı sektörü OECD teknoloji yoğunluk tanımına göre orta-yüksek teknolojili sanayi sınıfında yer alan ve Karar eki 6’da belirtilenlerinin içinde yer almaktadır. Buna göre, sektöre yönelik İstanbul hariç ilk dört bölge illerinden birinde yapılacak yatırım sonucunda 4’üncü bölge destek unsurlarından yararlanılabilecektir (alt bölge teşvikleri değerlendirme dışı tutulmuştur).
Bu illerden birinde yapılacak yatırımlarda, yatırım yapılacak bölgenin asgari yatırım tutarının dikkate alınması gerektiği tabiidir. Bu bölgelerdeki asgari yatırım tutarları ise aşağıdaki tabloda yer almaktadır:
| Sektör Kodu | US-97 Kodu | 1. Bölge | 2. Bölge | 3. Bölge | 4. Bölge |
| 11 | 24 | 4 Milyon | 3 Milyon | 2 Milyon | 1 Milyon 500 Bin |
Asgari yatırım tutarının 4 milyon TL olduğu 1’inci bölgede yatırım yapılacak olduğu varsayımı altında yararlanılabilecek teşvik unsurları aşağıda açıklanmıştır:
– KDV İstisnası: 3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu gereğince, teşvik belgesini haiz yatırımcılara teşvik belgesi kapsamında yapılacak makine ve teçhizat ithal ve yerli teslimleri ile belge kapsamındaki yazılım ve gayri maddi hak satış ve kiralamaları KDV’den istisna edilebilir. Buna göre teşvik belgesi alınması durumunda KDV ödenmeyerek makine ve teçhizat temin edilebilecektir.
– Gümrük vergisi muafiyeti: Teşvik belgesi kapsamındaki yatırım malı makine ve teçhizatın ithali yürürlükteki İthalat Rejimi Kararı gereğince ödenmesi gereken gümrük vergisinden muaftır. Bu kapsamda Kararın 8 numaralı ekinde yer alan makine ve teçhizatın ithalinde bu muafiyet uygulanmaz. İthal edilecek makine ve teçhizatın bu listede yer alması durumunda gümrük vergisi muafiyetinin uygulanmayacağının dikkate alınması gerekmektedir.
– Vergi İndirimi: I-III’üncü bölgelerde yatırım yapılsa dahi 4’üncü bölge teşviklerinden yararlanılacaktır. Bu bölge yatırımları için vergi indirimi oranı %30’dur. Karar’ın 8’nci maddesine göre 1/1/2017 ile 31/12/2022 tarihleri arasında gerçekleştirilecek yatırım harcamaları için bölgesel ve stratejik teşvik uygulamaları kapsamında vergi indirimi desteğinde uygulanacak yatırıma katkı oranları her bir bölgede geçerli olan yatırıma katkı oranına 15 puan ilave edilmek suretiyle, kurumlar vergisi veya gelir vergisi indirimi tüm bölgelerde yüzde yüz oranında ve yatırıma katkı tutarının yatırım döneminde yatırımcının diğer faaliyetlerinden elde ettiği kazançlarına uygulanacak oranı yüzde yüz olmak üzere, teşvik belgesi üzerinde herhangi bir işlem yapılmaksızın uygulanır.
Buna göre, yapılacak 4 Milyon TL’lik yatırım için yatırıma katkı oranı %45 (30+15) olarak uygulanacaktır. Bu tutardaki bir yatırım için yatırımın devletçe kurumlar vergisi alınmamak suretiyle karşılanacak kısmı 4.000.000×45%= 1.800.000.-TL olacaktır. Bu tutar, kazancın yetersiz olması durumunda yatırımın tamamlanmasından sonra yeniden değerleme oranında her yıl endekslenebilecektir. Aynı zamanda indirimli kurumlar vergisi uygulamasından yatırım döneminde de yararlanmaya başlanılması mümkün bulunmaktadır.
– Sigorta Primi İşveren Hissesi Desteği: Bölgesel teşvik uygulamaları kapsamında desteklenen yatırımlardan, tamamlama vizesi yapılmış teşvik belgesinde kayıtlı istihdamı aşmamak kaydıyla;
a) Komple yeni yatırımlarda, teşvik belgesi kapsamında gerçekleşen yatırımla sağlanan,
b) Diğer yatırım cinslerinde, yatırımın tamamlanmasını müteakip, yatırıma başlama tarihinden önceki son altı aylık dönemde (mevsimsel özellik taşıyan yatırımlarda bir önceki yıla ait mevsimsel istihdam ortalamaları dikkate alınır) Sosyal Güvenlik Kurumuna verilen aylık prim ve hizmet belgesinde bildirilen ortalama işçi sayısına teşvik belgesi kapsamında gerçekleşen yatırımla ilave edilen, istihdam için ödenmesi gereken sigorta primi işveren hissesinin asgari ücrete tekabül eden kısmı Bakanlık bütçesinden karşılanır.
Buna göre yapılacak yatırım için ilave istihdam edilecek personelin ödenmesi gereken sigorta primi işveren hissesinin asgari ücrete tekabül eden kısmı 6 yıl süreyle Devlet tarafından karşılanacaktır. Burada bir diğer kısıt işveren hissesi destek tutarının 4’üncü bölge için geçerli olan yapılan sabit yatırımın %25’ini aşamayacağıdır. Buna göre 4.000.000.-TL’lik bir yatırım yapılması durumunda sigorta pirimi desteği toplamda 4.000.000×25% = 1.000.000.-TL’yi aşamayacaktır.
Ancak Teşvik belgesi düzenlenmesine ilişkin müracaat aşamasında talep edilmesi halinde, vergi indiriminden yararlanılmamak kaydıyla, bu desteğin sabit yatırım tutarına oranı, yatırıma katkı oranının yarısı kadar artırılarak uygulanır. Yatırıma katkı oranı %45 olacağına göre bunun yarısı %22,5’tir. Bu oran ile %25 toplandığında desteğin sabit yatırıma oranı %42,5 olur. Buna göre 4.000.000.-TL’lik bir yatırım yapılması durumunda sigorta pirimi desteği toplamda 4.000.000*42,5% = 1.700.000.-TL’yi aşamayacaktır. Bu durumda vergi indirimi teşvik unsurundan yararlanılamayacaktır.
Bu durumun vergi indiriminden vazgeçilecek olması sebebiyle yatırım büyüklüğüne göre başvuru aşamasında dikkatli analiz edilmesi gerekir.
– Yatırım Yeri Tahsisi: Bakanlıkça teşvik belgesi düzenlenmiş stratejik yatırımlar ve bölgesel desteklerden yararlanacak yatırımlar için, 29/6/2001 tarihli ve 4706 sayılı Kanunun ek 3’üncü maddesi çerçevesinde Çevre ve Şehircilik Bakanlığınca belirlenen usul ve esaslara göre yatırım yeri tahsis edilebilir.
– Faiz veya Kar Payı Desteği: Talep edilmesi halinde, bölgesel teşvik uygulamaları ve stratejik yatırımlar kapsamında desteklerden yararlanacak yatırımlar için bankalardan kullanılacak en az bir yıl vadeli yatırım kredilerinin teşvik belgesinde kayıtlı sabit yatırım tutarının yüzde yetmişine kadar olan kısmı için ödenecek faizin veya kâr payının;
4’üncü bölgede yapılacak yatırımlar için Türk Lirası cinsi kredilerde dört puanı, döviz kredileri ve dövize endeksli kredilerde bir puanı Bakanlıkça da uygun görülmesi halinde azami ilk beş yıl için ödenmek kaydıyla bütçe kaynaklarından karşılanabilir. Faiz veya kâr payı desteği içeren teşvik belgelerine konu yatırımlardan finansal kiralama yöntemiyle gerçekleştirilecek olanlar için de faiz veya kâr payı ödemelerini içeren itfa planı yapılması kaydıyla aynı şartlarla faiz veya kâr payı desteği öngörülebilir.
Bu kapsamda karşılanacak faiz veya kar payı desteği tutarı 4’üncü bölge için 1.200.000 TL’yi geçemez.
Buna göre 4.000.000 TL’lik yatırım için faiz desteğinden yararlanabilecek azami kredi miktarı 4.000.000*70%=2.800.000 TL’dir. Bu tutardaki krediye tekabül eden faiz veya kar payının azami 5 yıl için ödenmek kaydıyla 4 puanlık kısmına tekabül eden faiz bütçeden karşılanabilir. Yatırım ve kredi miktarının büyümesi durumunda toplam yararlanılabilecek faiz tutarının 1.200.000 TL’yi geçemeyeceği dikkate alınmalıdır.
III. DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR
Kimya sektörüne ilişkin yapılacak yatırımlarda teşviklerden yararlanılabilmesi için bölgeye göre yapılacak asgari sabit yatırım tutarı göz önünde bulundurulmalıdır.
İstanbul ilinde sektöre bölgesel teşviklerden yararlanamamaktadır. Ancak yatırım, OSB ve EB’lerde yapılası halinde 5 milyon, bu bölgeler dışında yapılması halinde ise 10 milyonluk asgari yatırım tutarlarının sağlanması suretiyle 1’inci Bölge desteklerinden yararlanabilecektir.
Sektörün 4’üncü bölge desteklerinden faydalanabilecek orta-yüksek teknolojili yatırım konuları arasında yer alması sebebiyle yukarıda yer verilen avantajlı destek unsurlarından yararlanması mümkündür. Ancak ilaç/eczacılıkta ve tıpta kullanılan kimyasal ve bitkisel kaynaklı ürünlerin imalatı bu kapsamda değildir.